Στους λόφους της Λισαβόνας, κάτω από τον πορτογαλικό ήλιο και ανάμεσα στα καλντερίμια της παλιάς πόλης, ξεπροβάλλουν προσόψεις που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής. Τα azulejos – τα ζωγραφιστά κεραμικά πλακάκια που στολίζουν τα κτήρια – σήμα κατατεθέν της πόλης- δεν είναι μόνο όμορφα. Είναι ιστορίες, πολιτισμός, ανάσες του παρελθόντος που ζουν ακόμα στους τοίχους της πόλης. Ελάτε να ανακαλύψουμε πώς η Λισαβόνα μετατρέπει την καθημερινότητα σε τέχνη, μέσα από μια μοναδική πολιτιστική παράδοση που δεν μοιάζει με καμία άλλη στην Ευρώπη.
Τα μαγικά πλακάκια της Λισαβόνας: Η ιστορία πίσω από τα azulejos
Αν υπάρχει ένα στοιχείο που κάνει τη Λισαβόνα να ξεχωρίζει από την πρώτη ματιά, αυτό είναι οι προσόψεις των κτηρίων της, καλυμμένες με πολύχρωμα κεραμικά πλακάκια που ακτινοβολούν φως, χρώμα και πολιτισμό. Τα περίφημα azulejos, όπως είναι γνωστά, δεν αποτελούν απλώς μια μορφή διακόσμησης· είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πορτογαλικής ταυτότητας, με βαθιές ιστορικές και πολιτισμικές ρίζες.
Έχω επισκεφτεί τη Λισαβόνα (είναι υπέροχη παρεμπιπτόντως…) και η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει περίπτωση τα χαρακτηριστικά αυτά πλακάκια που καλύπτουν ολόκληρες προσόψεις κτηρίων να μη σου τραβήξουν αμέσως το βλέμμα. Θυμάμαι την πρώτη μέρα στη Λισαβόνα — κατέβαινα έναν λόφο στην Alfama, τη γειτονιά με τα στενά δρομάκια και τις μπουγάδες που κουνάει ο αέρας στο φως… Δεν είχα προλάβει να προσανατολιστώ ακόμα, όταν το βλέμμα μου σταμάτησε σε μια πρόσοψη γεμάτη πλακάκια. Δεν ήταν κάτι το κραυγαλέο. Ήταν μια απλή πολυκατοικία, αλλά έλαμπε με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό. Κάθε πλακάκι είχε το δικό του μοτίβο, το δικό του μικρό “μυστικό”. Είχα δει φωτογραφίες, ήξερα ότι τα κτήρια έχουν αυτές τις χαρακτηριστικές προσόψεις, είχα ακούσει για τα “πλακάκια” αλλά μέχρι εκεί… και το πιο σημαντικό, δεν τα είχα δει από κοντά μέχρι τότε!
Προχωρούσα αργά, για να μη χάσω ούτε μία λεπτομέρεια! Και αρχισα να προσέχω τα πάντα… τα χρώματα, τις φθορές του χρόνου, τις σκιές που έριχνε ο ήλιος πάνω στα μοτίβα. Είχα την αίσθηση ότι οι τοίχοι μιλούσαν —όχι δυνατά, αλλά με έναν ψίθυρο φορτωμένο μνήμες. Δεν ήξερα τότε την ιστορία των azulejos, αλλά κατάλαβα αμέσως ότι κάτι πολύ βαθύτερο υπήρχε πίσω από το προφανές.
Εκείνη η πρώτη επαφή ήταν αρκετή για να με κάνει να κοιτάζω τα κτήρια της πόλης όχι απλώς σαν κατασκευές, αλλά σαν ζωντανές αφηγήσεις. Από εκεί και μετά, νομίζω δεν περπατούσα στη Λισαβόνα – την “διάβαζα”, τοίχο τοίχο, πλακάκι το πλακάκι…
Και φυσικά έμαθα, την ιστορία και τη σημασία τους… και τώρα μετά από πολύ καιρό, πέφτωντας τυχαία πάνω σε ένα ποστ το θυμήθηκα.. και σκέφτηκα να το μοιραστώ.
Η προέλευσή τους
Η λέξη azulejo προέρχεται από την αραβική λέξη al-zellige, που σημαίνει “γυαλισμένο πέτρωμα”. Η παράδοση αυτή έφτασε στην Ιβηρική Χερσόνησο κατά την αραβική κυριαρχία, αλλά ήταν οι Πορτογάλοι που ανέπτυξαν αυτή την τέχνη σε ξεχωριστό επίπεδο, καθιστώντας την δική τους. Από τον 16ο αιώνα και έπειτα, τα πλακάκια αυτά άρχισαν να κοσμούν εκκλησίες, παλάτια, δημόσια κτήρια και σταδιακά τα σπίτια των πολιτών.
Ιδιαίτερα καθοριστική ήταν η περίοδος μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1755, ο οποίος ισοπέδωσε μεγάλο μέρος της Λισαβόνας. Κατά την ανοικοδόμηση της πόλης, τα azulejos χρησιμοποιήθηκαν ευρέως όχι μόνο για τη διακοσμητική τους αξία, αλλά και για πρακτικούς λόγους: τα πλακάκια είναι ανθεκτικά στην υγρασία και καθαρίζονται εύκολα, κάτι εξαιρετικά χρήσιμο για τα κτήρια μιας παραθαλάσσιας πόλης.
Πέρα από την πρακτικότητα, τα azulejos αποτελούν μικρές αφηγήσεις, μωσαϊκά πολιτισμού που απεικονίζουν σκηνές από τη Βίβλο, μυθολογικά θέματα, ιστορικά γεγονότα αλλά και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής. Η κυριαρχία του μπλε και του λευκού χρώματος σε παλαιότερα δείγματα αποδίδει αισθητική έμπνευση από την κινεζική πορσελάνη, ενώ τον 19ο αιώνα παρατηρείται έκρηξη χρωμάτων και πιο σύνθετων γεωμετρικών μοτίβων.
Τα azulejos της Λισαβόνας στο σήμερα
Σήμερα, περπατώντας στους δρόμους της Λισαβόνας, είναι δύσκολο να μη σταθεί κανείς σε μια πρόσοψη γεμάτη μοτίβα, σε μια ιστορία που ξεδιπλώνεται σε πλακάκια. Ολόκληρες συνοικίες, όπως η Alfama και η Bairro Alto, μοιάζουν με υπαίθρια μουσεία, ενώ εμβληματικά κτήρια, όπως το Palácio dos Marqueses de Fronteira, αποτελούν μνημεία της azulejo τέχνης. Και αν κάποιος ταξιδέψει ως το Πόρτο, θα συναντήσει τον σταθμό São Bento, επενδυμένο με πάνω από 20.000 πλακάκια, σε ένα εντυπωσιακό πανόραμα ιστορίας.
Τα azulejos της Λισαβόνας δεν είναι απλώς όμορφα· είναι φορείς μνήμης, πολιτισμού και τέχνης. Κάθε πλακάκι είναι μια ψηφίδα από το παρελθόν, που εξακολουθεί να ζει, να αναπνέει και να εμπνέει στην καρδιά της πορτογαλικής πρωτεύουσας.
Αναλυτικά η ιστορία & η παράδοση των πορτογαλικών azulejos
Η ιστορία των azulejos, των χαρακτηριστικών κεραμικών πλακιδίων που κοσμούν τα κτήρια της Λισαβόνας (και γενικά της Πορτογαλίας), είναι μια συναρπαστική διαδρομή που περνά από ισλαμικές ρίζες, βασιλικά παλάτια, καταστροφικούς σεισμούς, μέχρι και τη σύγχρονη τέχνη του δρόμου. Παρακάτω θα βρεις μια αναλυτική αφήγηση της πορείας τους…
Αραβική καταγωγή (8ος – 13ος αιώνας)
Η λέξη azulejo προέρχεται από την αραβική λέξη al-zellige, που σημαίνει «γυαλισμένο μικρό λιθάρι». Τα πρώτα δείγματα αυτής της τέχνης ήρθαν στην Ιβηρική Χερσόνησο μέσω των Μαυριτανών, οι οποίοι διακόσμησαν τζαμιά και παλάτια με πολύχρωμα γεωμετρικά μοτίβα και επιρροές από το Ισλάμ, όπου η απεικόνιση ανθρώπων και ζώων ήταν περιορισμένη.
Αναγέννηση & βασιλική προστασία (15ος – 16ος αιώνας)
Τον 15ο αιώνα, ο Πορτογάλος βασιλιάς Μανουήλ Α΄, ενθουσιασμένος από τα ισλαμικά κεραμικά που είδε στην Ισπανία (κυρίως στη Σεβίλλη), εισήγαγε την τέχνη των πλακιδίων στην Πορτογαλία. Τα πρώτα πορτογαλικά azulejos ήταν έντονα επηρεασμένα από την ισπανική τεχνική και τα μοτίβα. Ωστόσο, σύντομα εξελίχθηκαν σε κάτι ξεχωριστό.
Η κυριαρχία του μπλε (17ος – 18ος αιώνας)
Τον 17ο αιώνα, οι Πορτογάλοι άρχισαν να εισάγουν τεχνικές από τις Κάτω Χώρες, κυρίως από τη Δανία και την Ολλανδία. Εκείνη την περίοδο γεννήθηκε το χαρακτηριστικό στυλ με μπλε και λευκά πλακάκια, εμπνευσμένο από την κινεζική πορσελάνη και τα ντελικάτα ολλανδικά σχέδια. Τα azulejos δεν στόλιζαν πλέον μόνο εσωτερικά δωμάτια, αλλά επεκτάθηκαν σε εκκλησίες, μοναστήρια και δημόσια κτήρια.
Το μεγάλο “άλμα” – μετά τον σεισμό του 1755
Ο φονικός σεισμός του 1755 που κατέστρεψε τη Λισαβόνα οδήγησε σε μία τεράστια ανοικοδόμηση της πόλης. Οι αρχιτέκτονες της εποχής ενσωμάτωσαν τα azulejos τόσο για διακόσμηση όσο και για λειτουργικούς λόγους: προστασία από υγρασία, ανθεκτικότητα, ευκολία στον καθαρισμό. Οι προσόψεις των κτηρίων άρχισαν να ντύνονται με πλακάκια, κάνοντάς τα αναγνωρίσιμα από μακριά.
19ος – 20ός αιώνας: Χρώμα, γεωμετρία & αφηγήσεις
Στο τέλος του 19ου αιώνα, τα azulejos γίνονται πιο λαϊκά, πολύχρωμα και πιο “φιλικά” προς την καθημερινή ζωή. Στα σχέδια βλέπουμε σκηνές καθημερινότητας, ιστορικά γεγονότα, ποιητικά μοτίβα, ακόμα και διαφημίσεις! Επίσης, κάνουν την εμφάνισή τους οι λεγόμενοι “πανό” – ολόκληρες τοιχογραφίες φτιαγμένες από πλακάκια.
Σύγχρονη εποχή & street art
Σήμερα, τα azulejos παραμένουν ζωντανά στη Λισαβόνα. Δεν είναι μόνο κλασικά ή παλιά· σύγχρονοι καλλιτέχνες τα επαναπροσδιορίζουν, δημιουργώντας μοντέρνα σχέδια, πολιτικά σχόλια, ακόμα και αστικά γκράφιτι πάνω σε πλακάκια. Παράλληλα, αν ψάχνεις μια διαδρομή στον κόσμο των azulejos, το Κέντρο Azulejo στη Λισαβόνα (Museu Nacional do Azulejo) αφηγείται την πλήρη πορεία αυτής της τέχνης, από το 1400 μέχρι σήμερα.
Τα azulejos είναι κάτι περισσότερο από διακοσμητικά κεραμικά. Είναι καθρέφτης της ταυτότητας της Πορτογαλίας: συνδυασμός Ανατολής και Δύσης, τέχνης και λειτουργικότητας, παράδοσης και καινοτομίας. Η Λισαβόνα χωρίς αυτά είναι σίγουρο ότι δεν θα ήταν η ίδια.
View this post on Instagram
🔹 Έχεις περπατήσει ποτέ σε μια πόλη όπου οι τοίχοι μιλούν;
Η ιστορία πίσω από τα μαγευτικά πλακάκια της Λισαβόνας – τα azulejos που ντύνουν την πόλη με χρώμα και ψυχή.
#LisbonTiles #Azulejos #TravelInspiration #PortugalCulture #Λισαβόνα
Δείτε επίσης